حکم کشتن مارمولک در اسلام چیست؟ از نظر شیعه و اهل سنت

در آموزه‌های اسلامی، نگاه به موجودات زنده و چگونگی تعامل با آن‌ها دارای ابعاد اخلاقی و فقهی است. در مورد کشتن حیوانات، به طور کلی اصل بر عدم آزار بی‌جهت و احترام به حیات است، مگر در مواردی که موجودی موذی باشد و ضرری به انسان یا اموال او برساند. مارمولک (که در زبان عربی به آن “وزغ” یا “أبو بُرَیص” نیز گفته می‌شود) از جمله حیواناتی است که در مورد حکم کشتن آن، دیدگاه‌های مختلفی در فقه شیعه و اهل سنت وجود دارد.در این مقاله به پاسخ کاملی به کشتن مارمولک چه حکمی دارد را از نظر شیعه، اهل سنت و برخی مراجع تقلید داده شده است.

دیدگاه کلی در اسلام:

اسلام بر رحمت و مهربانی با همه مخلوقات تأکید دارد. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: “خداوند بر هر چیزی احسان را واجب کرده است.” (صحیح مسلم). این اصل شامل حیوانات نیز می‌شود. با این حال، در برخی موارد، برای دفع ضرر یا آطر، کشتن حیوانات موذی مجاز شمرده شده است. نقطه اختلاف، در تعیین “موذی” بودن یک حیوان و میزان ضرر آن است.

احادیث مرتبط با مارمولک:

مهم‌ترین مستند برای حکم کشتن مارمولک، روایاتی است که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است. در این روایات، مارمولک به عنوان “فُوَیسِق” (مصغر فاسق، به معنای حیوان موذی یا مضر) نامیده شده و در برخی نقل‌ها، دستور به کشتن آن داده شده است.

• از عایشه روایت شده که پیامبر (ص) فرمودند: “وزغ (مارمولک) فُوَیسِق است.” (صحیح مسلم و بخاری)
• از سعد بن ابی وقاص روایت شده که پیامبر (ص) دستور به کشتن وزغ دادند و آن را فُوَیسِق نامیدند. (صحیح مسلم و ابوداود)
• همچنین روایاتی وجود دارد که بر کشتن مارمولک در یک ضربه تأکید کرده و برای آن پاداش (حسنه) ذکر کرده است. “هر کس مارمولکی را در اولین ضربه بکشد، فلان مقدار حسنه برای او نوشته می‌شود، و در ضربه دوم کمتر از آن، و در ضربه سوم کمتر از دوم.” (صحیح مسلم)

دلیل نامگذاری “فُوَیسِق” و دستور به کشتن آن، در برخی روایات به ماجرای حضرت ابراهیم (ع) و افروختن آتش برای او توسط نمرودیان برمی‌گردد. گفته می‌شود که مارمولک بر آتش می‌دمید تا شعله‌ورتر شود، در حالی که دیگر حیوانات تلاش می‌کردند آتش را خاموش کنند. این روایت (که صحت سند آن مورد بحث است) به عنوان یکی از دلایل منفور بودن مارمولک ذکر شده است.

حکم کشتن مارمولک از دیدگاه اهل سنت:

فقهای اهل سنت به طور کلی بر اساس احادیث مذکور، کشتن مارمولک را جایز و حتی مستحب می‌دانند. این استحباب به دلیل ماهیت “فُوَیسِق” بودن مارمولک و احتمال آزاررسانی یا ضرر آن است. آن‌ها معتقدند که مارمولک ذاتاً موذی است و می‌تواند عامل انتقال بیماری یا آلودگی باشد، حتی اگر در ظاهر ضرر مستقیمی نرساند.

• روش کشتن: تاکید بر این است که کشتن با کمترین آزار و به سرعت انجام شود. سوزاندن حیوانات (مانند مارمولک) به طور کلی در اسلام نهی شده است.

حکم کشتن مارمولک از دیدگاه شیعه:

در فقه شیعه، در مورد کشتن مارمولک، دیدگاه‌ها کمی متفاوت و با احتیاط بیشتری همراه است.

• روایات دال بر پلیدی و مسخ شدن: در برخی روایات شیعی (مانند روایتی از امام صادق (ع) در کافی)، وزغ (مارمولک) موجودی “پلید” و از جمله “مسخ‌شدگان” معرفی شده است. همچنین در برخی از این روایات، دستور به “غسل” بعد از کشتن آن داده شده است، هرچند که اعتبار رجالی سند این روایت محل بحث است و غالب فقها غسل را واجب یا مستحب نمی‌دانند.
• حکم مکروه یا جایز در صورت عدم آزار: بسیاری از فقهای شیعه، کشتن مارمولک را در صورتی که آزار و مزاحمتی ایجاد نکند، مکروه می‌دانند. اصل کلی “عدم آزار رساندن به حیوانات بی‌جهت” در اینجا نیز جاری است.
• جواز در صورت آزار و ضرر: اگر مارمولک باعث اذیت، آزار، یا ضرر رساندن به انسان یا اموال او شود، کشتن آن برای دفع ضرر جایز است. این آزار می‌تواند شامل انتقال بیماری، آلوده کردن مواد غذایی، یا ایجاد حس ناخوشایند باشد.

فتاوای برخی مراجع معاصر شیعه:

• آیت‌الله خامنه‌ای: در پاسخ به استفتاء در مورد کشتن حیوانات موذی (مانند مورچه، سوسک و مارمولک)، ایشان بیان داشته‌اند که “حیواناتی که اذیت نمی‌کنند و آزاری نمی‌رسانند را آزار نرسانید؛ اما این حکم کلی استثنا هم دارد. حالا ممکن است… مارمولک‌ها آزار می‌رسانند، خب اگر اذیت می‌کنند کشتن آنها اشکالی ندارد.” ایشان نیز بر پرهیز از سوزاندن تأکید دارند.
• آیت‌الله سیستانی: نظر کلی ایشان نیز بر این است که کشتن حیوانات غیرموذی جایز نیست، مگر اینکه آزار و ضرر قابل توجهی داشته باشند. در مورد مارمولک، اگر آزاردهنده باشد، کشتن آن اشکالی ندارد.
• آیت‌الله وحید خراسانی: در رساله عملیه ایشان، در مورد کشتن سوسمار (که شامل مارمولک نیز می‌شود) کفاره (یک کف از طعام) ذکر شده است، که این خود نشان‌دهنده ناپسند بودن کشتن آن بدون دلیل موجه است، به ویژه اگر در احرام باشد.

نتیجه‌گیری:

در مجموع، می‌توان گفت که حکم کشتن مارمولک در اسلام به شرایط بستگی دارد:

• در صورت عدم آزار و ضرر:
  • اهل سنت: اغلب مستحب یا جایز می‌دانند (به دلیل “فُوَیسِق” بودن).
  • شیعه: اغلب مکروه می‌دانند (به دلیل اصل عدم آزار بی‌جهت).
• در صورت آزار و ضرر:
  • شیعه و اهل سنت: کشتن آن برای دفع آزار و ضرر جایز است. این آزار می‌تواند شامل انتقال بیماری، آلودگی، یا صرفاً ایجاد حس ترس و ناخوشایندی در محیط زندگی باشد.

در هر دو دیدگاه، بر پرهیز از سوزاندن حیوانات و استفاده از روش‌هایی که کمترین درد و آزار را به آن‌ها وارد کند، تأکید شده است. این نشان‌دهنده احترام اسلام به حیات، حتی در کوچک‌ترین موجودات، و در عین حال، اهمیت دفع ضرر از انسان است.